فیروزه های استخراجی از معادن نیشابور از عمده ترین اقلام کالاهای تجاری در شرق باستان بوده است.برنزهای معروف لرستان و اکتشافات ثپه سیلک ,مارلیک و .. نشان می دهد بهره برداری از مواد خام و منابع کانی در فلات ایران دارای سابقه ای قدیمی است. گذشت قرن ها رکورد سیاسی- علمی ایران, آن را به یک جامعه ناتوان تبدیل کرد.بخش معدن ایران همچون سایر عرصه های اقتصادی – اجتماعی از تاخر تاریخی عقب ماندگی دانشی و تکنیکی رنج می برد . بهره برداری از معادن غیر فلزی سطخ الاری مثل خاک سرخ و معادن فلزی مثل سرب و روی,مس,زغال سنگ,سنگ آهن و طلا با دانش ابتدایی و ظرفیت اندک رواج داشت. مواد معدنی مثل نمک که کارکد خوراکی و حفظ نگهداری مواد غذایی داشت یا همچون سنگ گچ و آهک شن و ماسه که به کارهای ساختمانی می آید در نزد معدن کاران ایران شناخته شده بود .
اعزام دانشجو به خارج از ایران برای آموزش علم روز معدن
مواجه ایران در آغاز عصر فتحعلی شاه با روسیه و ناکامی آن با دو شکست بزرگ در 1177 خورشیدی نوسازی عرصه های متعدد اقتصادی و اجتماعی را روری نمود. فرستادن دانشجو برای تحصیل در زمینه معدن یکی از این اقدامات می باشد که در زمان محمد شاه قاجار صورت گرفت. محمد علی آقا معدن شناس یکی از پنج نفری بود که در سال 1224 خورشیدی به منظور (( هر گونه معدن را آب کردن و از همدیگیر بسهولت جدا کردن)) عازم فرانسه شد او موظف بود همچنین بلورسازی, دوربین های و ساعت را نیز بیاموزد.آنان به مدت سه سال 1227 خورشیدی در شهر پاریس مشغول تحصیل بودند. به دلیل انقلاب فرانسه در سال 1227 خورشیدی و مرگ مجمد شاه به ناچار به کشور باز گشتند. محمد علی آقا پس از بازگشت , به عنوان مترجم در وزارت خارجه و سپس در نظمیه به سرتیپی رسید و عملا در زمینه معدن فعالیتی انجام نداد.
فرستادن دانشجو در زمان ناصرالدین شاه نیز ادامه یافت. اعزام 42 دانش آموز پس از 5 سال تحصیلی از دارالفنون در 6 رمضان 1275 قمری از طریق استامبول به سرپرستی عبدلرسول خان عازم فرانسه شدند .دود نفر از این فراد میرزا جهان کاشانی و نظامالدین کاشانی در مدرسه دارلفنون پاریس در زمینه معدن تحصیل کردند. هر دوی آنها مامور پیدا کردن معدن در ایران شدند. میرزا جهان پس از بازگشت به ایران مامور بازدید معادن خراسان شد او در راه طبس بدست بلوچ های راهزن کشته شد.
حضور کارشناسان اروپایی در زمان فتحعلی شاه در ایران
از دوره فحعلی شاه کارشناسان متعددی از اروپا به منظور گرفتن امتیاز استخراج معادن در ایران آمدند . سروران مون تیث انگلیسی در سا 1189 خورشیدی مامور مطالعه در معادن آهن مس قراچه داغ بود. پس از زیلندی فرمانی گرفت که به خرج خود, آن معادن را به کار اندازد او در سال 1211 خورشیدی یم دستگاه ماشین بخار چند کارگر از انگلیس آورد و شروع به کار کرد اما پس از مدتی نیمه کاره رها کرد.
امیر کبیر نخستین کسی بود که بین دولتمندان قاجار به معدن توجه نشون داد .او در سال 1226 خورشیدی فرمان ازاد سازس تکتشاف را صادر کرد و معادن را تا 5 سال از مالیات معاف کرد .او اداره امور معادن را به میرزا جبارالنظام المهام سپرد.میر آقاسی خان معدن مس و آهن قرراچه داغ را به کار انداخت و در مرتبه اول هشت خروار مس تولید کرد.آهن ماسوله گیلان توسط استاد فتح الله و ماده قطران (کاربرد در توبخانه )در رحمت اباد گیلان بدست اورد .در نهایت متخص معدن شناسی از اتریش در دالفننون استخدام شد . در نهایت لویی ناپلئون به مناسب سلطنت ناصر الدین شاه سه دستگاه کوره ذوب فلز به او هدیه داد.
منبع :کتاب 50 کنشگر اقتصادی ایران